Entegre Atık Yönetimi
Her geçen gün hızla artan nüfus ve değişen yaşam standartları gerek atık hacmini gerekse de atık kompozisyonunu çeşitlendirerek kontrol ve yönetimini zorlaştırmaktadır. Katı atıkların oluşturduğu kirlilik ile buna bağlı mevcut ve potansiyel riskleri boyutunun her geçen gün artması, doğal kaynakların azalması ekonomik ve diğer nedenlerle çağımızda katı atık yönetimi gittikçe önem kazanmakta ve karmaşıklaşmaktadır. Bu nedenle atık oluşumundan nihai bertarafa kadar bütün kademeleri içine alan entegre bir katı atık yönetiminin unsurları ve bunların birbirleri ile ilişkilerinin çok iyi bilinmesi zorunludur. Atık yönetimi; atık yönetimi sistemi içinde oluşan atıkların bertaraf edilmesinde çevreye ve ekonomiye olan etkilerinin en aza indirilmesini amaçlar. Bu amaca ulaşmanın en kısa yolu ise doğal olarak atık miktarının azaltılmasıdır. Entegre atık yönetimi, belli bir atık yönetimi hedefine yönelik olarak gerekli uygun yöntem, teknoloji ve yönetim programlarının seçilmesi ve uygulanması olarak tanımlanabilir. Entegre atık yönetimi aynı zamanda ilgili yasal mevzuatta öngörülen hususların sağlanmasını da kapsar. Günümüzde entegre atık yönetiminin hiyerarşisine bakıldığında ;
1- Atık önleme
2- Atık azaltma
3- Yeniden kullanım
4- Geri dönüşüm
5- Geri kazanım
6- Nihai Bertaraf
Adımlardan oluştuğu görülmektedir.
Entegre Atık Yönetimi Nedir ?
Entegre Atık Yönetimi, atıkların bütüncül bir şekilde yönetilmesi işine ya da diğer bir tanımla, atık yönetiminin entegre olarak tüm atıklara beraber uygulanması anlamına gerekmektedir. Tüm atıkların öncelikle azaltılması, azaltılamadığı durumda, yeniden kullanılması eğer bu da mümkün değil ise, önce geri dönüşüm ve sonra enerji geri kazanımı yapılmalıdır. Bu uygulanan yöntemlerden sonra, elimizde kalan atığa ya da bu yöntemleri uygulayamadığımız atıklara yapılacak en son işlem bertaraftır (Düzenli depolama, Yakma gibi).
Entegre atık yönetimi, bir bölgede oluşan atığın ayrı biriktirilmesi, toplanması, taşınması, aktarılması, ayrıştırılması, geri dönüştürülmesi, geri kazanılması ve nihai olarak bertaraf edilmesi faaliyetlerinin çeşitli kurumların sorumluluklarının önceden belirlendiği, tek bir plan çerçevesinde gerçekleştirilmesidir. Entegre atık yönetiminde, atık yönetiminin tüm girdi ve çıktıları bütüncül bir yaklaşımla değerlendirilir. Entegre atık yönetiminin amaçlarından biri de çevresel sürdürülebilirliği ekonomik olarak da sağlamaktır.
Söz konusu sistemin başarısı, ekonomik değer yaratması, hizmet verilen yerleşim merkezine göre faaliyetlerin esnek olması, bölgesel bazda planlama yapılması ve mahalli idareler, kamu ve özel sektör gibi tüm kurumların üzerine düşen sorumlulukları eksiksiz olarak yerine getirmesi ile doğru orantılıdır.
Bütüncül bir atık yönetim sistemi: Entegre atık yönetimi bir bölgede oluşan atıkların bileşimini oluşturan bütün maddeleri ve üretim kaynaklarını kapsamalıdır.
Ekonomik değer: Katı atık sisteminden sağlanabilecek ekonomik değerler, yeniden kullanılabilir malzeme, ambalaj atıklarının geri dönüşümü, enerji kazanımı, kompost ve benzeri kaynaklı ürünlerdir. Bunlardan temin edilecek gelir, piyasa şartları ve yapılacak yatırımın maliyeti ile orantılı olmalıdır.
Esneklik: Entegre atık yönetim sistemi, çevresel, mekânsal ve atık özelliklerinde zamana bağlı olarak meydana gelebilecek çeşitli değişikliklere uyum sağlayabilecek esneklikte olmalıdır.
Bölgesel planlılık: Planlamanın verimli olması, toplanacak atık miktarına dolayısıyla da nüfusa bağlıdır. Bu sebeple büyükşehirler dışındaki yerleşim alanları için bölgesel planlamalar yapılmalıdır.
Türkiye’de Atık Yönetimi
Türkiye’de özellikle AB uyum yasaları nedeniyle katı atık yönetimi belediyeler için bir zorunluluk haline gelmiş ve katı atık yönetimini benimseyen belediyelerin sayısı artmaya başlamıştır.
Atık Bertaraf ve Geri Kazanım Tesisleri Anketi; lisanslı veya geçici faaliyet belgeli tüm atık bertaraf ve geri kazanım tesisleri ile lisansı olmasa da belediyeler tarafından ya da belediyeler adına işletilen düzenli depolama, yakma ve kompost tesislerine uygulandı. Anket sonuçlarına göre 2014 yılında 117 atık bertaraf tesisi ve 868 geri kazanım tesisi olmak üzere toplam 985 tesisin faaliyet gösterdiği tespit edildi.
Düzenli depolama tesislerinde 41 milyon ton atık bertaraf edildi
Toplam kapasitesi 620 milyon m3 olarak tespit edilen 113 düzenli depolama tesisinde 41 milyon ton atık bertaraf edildi. Ayrıca, 2014 yılında faaliyette olan 192 bin ton/yıl kapasiteli 45 sterilizasyon tesisinde toplam 67 bin ton tıbbi atık sterilize edildi ve sterilize edilen tıbbi atığın %68’i düzenli depolama tesislerinde bertaraf edilirken %32’si ise belediye çöplüklerine gönderildi.
Yakma tesislerinde 43 bin ton atık bertaraf edildi
Toplam kapasitesi 111 bin ton/yıl olan 4 yakma tesisinde 40 bin ton tehlikeli ve 3 bin ton tehlikesiz olmak üzere toplam 43 bin ton atık bertaraf edildi.
Geri kazanım tesislerinde 20 milyon ton atık geri kazanıldı
Toplam kapasitesi 310 bin ton/yıl olan 4 kompost tesisinde 94 bin ton atık işlem gördü ve 34 bin ton kompost üretildi. Ayrıca atık geri kazanımı lisanslı 39 beraber yakma (ko-insinerasyon) tesisinde 532 bin ton atık yakılarak enerji geri kazanımı gerçekleştirildi. Lisanslı diğer 825 atık geri kazanım tesisi ile ise toplam 19 milyon ton atık metal, plastik, kağıt, mineral vb. geri kazanıldı.
AÇIKLAMALAR
Atık Bertaraf ve Geri Kazanım Tesisleri Araştırması kapsamında nihai atık bertaraf ve geri kazanım verilerini elde etmek amaçlandığından; atık toplama, ayrıştırma, ara depolama gibi ön-işlem tesisleri kapsam dışı tutulmuştur.
* Veriler 2014 TÜİK araştırmasından alınmıştır.
