Hava kararınca insanlar daha iyi görebilmek, daha ışıltılı çevrede yaşamak, daha kolay çalışmak, kendini güvende hissetmek, turizm ve ticari anlamda iyi reklam yapabilmek için aydınlatmalar kullanır. Dünyada ve ülkemizde maalesef son zamanlarda çok yanlış aydınlatma uygulamaları var. Bu uygulamalar her geçen gün yaygınlaşmaktadır. Işık kirliliği; yanlış zamanda, yanlış yerde, yanlış yönde ve yanlış miktarda aydınlatma ve ışığın kullanılmasıdır.
Nasıl ki hava kirliliği havamızı, su kirliliği suyumuzu kirletiyorsa ışık kirliliği de aydınlanmamızı kirletmektedir. Şayet ışık yanlış yerde ve gereğinden fazla kullanılırsa etkisiz olur. Kullanılan enerjinin büyük bir kısmı boşa gider. Işık kirliliği olduğunda, kullanılan aydınlatmalardan çıkan ışığın gökyüzünde toz gibi maddelere çarpması neticesinde yıldızlarla insanlar arasında perde meydana gelir. Şehirlerde gökyüzüne bakan insanlar oluşan perde nedeniyle gökyüzünü süsleyen yıldızları göremez. Fakat ışık kirliliğinin olmadığı köylere gidip gökyüzüne bakıldığında ne kadar fazla yıldız olduğunu görürüz. Çünkü köylerde yanlış kullanılan ışıklardan kaynaklanan perde yoktur.
Işık Kirliliği Kaynakları
Işık kirliği sadece yıldızların görünürlüğünü etkilemez. Aynı zamanda dünyada milyarlarca yıl içerisinde oluşan dengeyi de bozar. Işık kirliliği nedeniyle dünyadaki dengelerin zamanla bozulması, insan ve diğer canlılarda anormalliklerin başlamasına neden olur. Işık kirliğinin ana kaynakları yol, cadde ve sokaklardaki aydınlatmalardır. Buna göre;
- Turizm mekanlarında ve tatil köylerindeki reklam amaçlı aşırı aydınlatmalar
- Spor alanları, bahçe ve parklardaki gereksiz ışıklandırmalar
- Büyük şehirlerdeki özellikle devasa binalardaki dış cephe ve yapılardan taşan ışıklandırmalar
- Tanıtım amaçlı reklam panoları
- Güvenlik amacıyla konulan fazla ışıklar
- Kullanılan lambaların ve armatürlerin yanlış yönlendirilmesi ve yanlış seçilmesi ışık kirliliği nedenleri arasındadır.
Aydınlatmalar yanlış yönlendirildiği ve fazla kullanıldığında ışık taşması yaşanır. Aynı zamanda insanların gözlerini kamaştırır, dikine ve aşırı miktarda ışık oluşur. Bu durumun oluşmasında yapan kişilerin yeterince bilgiye sahip olmamaları ve ışık kirliliğine fazla önem verilmemesi bulunur.
Işık Kirliliği ve Maliyeti
Ekonomiye çok büyük yük oluşturan ışık kirliliği, yanlış yönlendirilmiş sokak lambaları, cadde ışıklandırmaları, gereksiz ve savurgan reklam anlayışından kaynaklanır. Ankara, İstanbul, Antalya, İzmir gibi büyük şehirlerin üzerinden uçakla geçmekte olanlar yaşanılan kirliliği çıplak gözle görebilir. Genellikle yapılan aydınlatmaların çok büyük oranı yukarı yönlendirilmiş olduğundan gereksiz bir kirlilik meydana getirir. Güvenlik, reklam veya aydınlatma için ışığın yeterli olarak kullanılması gerekir. Aydınlanma insanlar için şarttır. Fakat doğru konumlandırılmadığından dolayı gece uzaya kaçan ışık boşadır.
Savrulan her ışık, boşa giden enerji, yakıt kaynağı, para ve vergi anlamına gelir. Geceleyin uzaya ne kadar fazla ışık kaçıyorsa o kadar fazla enerji kaybı demektir. Yeryüzünden uzaya kaçan ışığın maliyetini hesaplayabilmek için DMSP ölçüleri kullanılır. Ülkemizde yapılan hesaplamalar maliyetin çok büyük olduğunu göstermektedir. Işık kirliliği oldukça yıllık elektrik tüketimi artar ve böylece hem insanlara hem de devletin ekonomisine ağır yükler biner.
Işık Kirliliğine Karşı Ne yapılabilir?
Işık kirliliğini önleyebilmek için atılan her adım değerlidir. Problemin çözümü için ışığı olması gereken yöne yönlendirip kayıpları engellemeye çalışmak bile büyük bir aşamadır. Işık kirliliği problemini ortadan kaldırmak için yapılması gereken en önemli husus; aydınlatmaları tasarlamaktır. Aydınlatmalar tasarlandığında ve insanlar ışık kirliliği konusunda bilinçlendirildiğinde problem kendiliğinden çözülmeye başlayacaktır.
Ülkemizde çalışan bazı bilin adamları konuyla ilgili ciddi çalışmalar yapmaktadır. Işık kirliliğine dair internet siteleri kurmuşlar, TİKE projesi ile ülkemizdeki ışık kirliliğinin haritasını çıkarmışlar ve insanları bilinçlendirmek için faaliyetler ve etkinlikler düzenlemişler. 2014 yılından beri ülkemizde Astronomi Öğretmenleri Seminerleri yapılmaktadır. Seminerler aracılığıyla öğrenciler bilinçlendirilmektedir. Bilinçli öğretmenler ve öğrenciler, Avrupa Birliği projeleri üreterek katkıda bulunabilirler. Ayrıca, belediyelerle ortak hareket edilerek başta büyük şehirler sonra diğer şehirler olmak üzere ışık kirliliği haritaları çıkarılabilir.